Jan Stammes "Springbok"

Biografieën oud-leden

'Springbok' Jan Stammes (1908–1948)

Jeugd en achtergrond

Jan Stammes werd op 31 oktober 1908 geboren in Nieuwe Niedorp (N.-H.) als zoon van Jan Stammes en Jantje Francis. Hij volgde vijf jaar HBS-onderwijs en werkte als automonteur, voordat de oorlog zijn leven een nieuwe richting gaf. Jan behoorde tot de lichting 1942.

Rond het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bevond hij zich in Zuid-Afrika, waar hij zich ook zou laten inschrijven voor militaire dienst.
Jan was gehuwd met Anna Susanne Swanepoel, met wie hij een kind had: Jan Stammes, geboren op 21 juli 1939. Het gezin woonde aan 1102 Rietfontein, P.O. Honingfontein via Nijlstroom, Zuid-Afrika.

Jan Stammes (Bron foto: N. Stammes)

Militaire loopbaan

Jan werd op 30 mei 1942 als gewoon dienstplichtige (g.dpl.) ingelijfd in Zuid-Afrika. Op 4 juni 1942 vertrok hij naar Engeland om zich aan te sluiten bij de Nederlandse strijdkrachten, die daar werden opgebouwd.

Aankomst in Engeland en toetreding tot de Prinses Irene Brigade

Op 2 juli 1942 kwam Jan aan in Engeland en werd hij ingedeeld bij de Koninklijke Nederlandsche Brigade "Prinses Irene". Zijn militaire registratienummer was 1401 en op zijn persoonskaart werd zijn rang genoteerd als grenadier (g.d.). 6 februari 1943 werd hij Korporaal.

Jan volgde in Engeland tevens een parachutistenopleiding, wat aangeeft dat hij tot de beter getrainde militairen binnen de Brigade behoorde. Zijn keuringsklasse werd als A geregistreerd, passend bij volledige inzetbaarheid.

Oorlogsjaren 1942–1944

Uit de staat van dienst blijkt dat Jan tussen 1942 en 1944 onafgebroken in Engeland diende en zich binnen de brigade verder specialiseerde. In de documenten wordt verwezen naar onderdeel- en korpsinformatie zoals No. 20 D-Company en No. 6 K.B. (mogelijk korps- of bataljonsindeling)

Hij werd onderscheiden met de gesp “Krijg te Land 1940–1944”, toegekend met ingang van 30 november 1942. Dit onderschrift bevestigt dat zijn inzet officieel erkend werd binnen de strijdkrachten.

Inzet op vasteland in Europa

Op 5 augustus 1944 vertrok hij met de Brigade naar Normandië, waar hij op 8 augustus aankwam om daar deel te nemen aan de invasie.

Op 12 augustus 1944 beleeft de Brigade haar vuurdoop bij chateau Saint-Côme bij Bréville-les-Monts, waar de Brigade in deze zgn. Hell-Fire-Corner midden in het oorlogsgeweld terecht komt. Hier valt ook de eerste gesneuvelde van de Brigade te betreuren: wachtmeester P.W.H. Lammers uit Venlo-Blerick, componist van de beroemde Prinses Irene mars.

Bij het plaatsje Bréville-les-Monts nemen de Nederlandse militairen de stellingen over van Britse luchtlandingseenheden. Daarna bevrijden zij met hulp van de Belgische Piron-brigade het plaatsje Pont-Audemer en maken een zegetocht door Brussel. Ze worden net buiten Leuven nog aangevallen door achtergebleven Duitse tanks, maar trekken verder. Op 6 september komen ze bij Beringen, waar ze een Duitse aanval op een nieuw bruggenhoofd kunnen voorkomen.

Op 17 september begint Operatie Market Garden. In de nacht van 20 op 21 september 1944 passeert de Prinses Irene Brigade de Belgisch-Nederlandse grens nabij Borkel en Schaft. Ze bewaken de Maasbrug bij Grave en later de frontlijn op de zuidoever van het Wilhelminakanaal bij Best en Oirschot. Eind oktober 1944 neemt de Brigade deel aan bevrijding van Tilburg, maar helaas mogen ze niet samen met de Schotten Tilburg intrekken.

Van november 1944 tot maart 1945 voert de Brigade militaire taken uit in westelijk Noord-Brabant en vanaf half november in de provincie Zeeland. Hier bewaakt zij de kust van Walcheren en Noord-Beveland tegen Duitse infiltraties.

Eind 1944 vormen de grote rivieren de frontlinie. In het westen van Gelderland loopt die ten zuiden van de Bommelerwaard, waar de Duitsers en de geallieerden aan weerszijden van de Maas staan.

Op 22 april 1945 krijgt de Irenebrigade van het Britse leger de opdracht bij Hedel een bruggenhoofd te vormen en de Waalbrug bij Zaltbommel in te nemen. Er vindt een zware strijd plaats, waarbij 12 Irenemannen en 70 Duitse soldaten sneuvelen. Het dorp Hedel is voor 85% verwoest. Na vier dagen wordt de operatie door de Britse commandant plotseling afgelast, om de voedseltransporten naar West-Nederland niet in gevaar te brengen. Dit was de laatste actie van de Brigade en tevens de laatste slag op Nederlandse bodem.

De actieve diensttijd van Jan binnen de Prinses Irene Brigade liep daarmee formeel af.

Na de capitulatie op 5 mei 1945 wijst de Canadese luitenant-generaal C. Foulkes de Prinses Irene Brigade aan om als eerste geallieerde eenheid Den Haag binnen te trekken. Hier krijgt de Brigade de taak van paleiswacht bij Paleis Noordeinde en Paleis Huis ten Bosch. Op 13 juli 1945 is er op de binnenplaats van de Prinses Juliana Kazerne een afscheidsplechtigheid. Prins Bernard hecht bij deze gelegenheid de Militaire Willemsorde der Vierde Klasse aan het vaandel, waar de namen St. Côme, Pont -Audemer, Beeringen, Tilburg en Hedel op prijken.

Terugkeer naar Zuid-Afrika (1945)

Jan vertrok met de zogenaamde “Springbok Party” op 25 augustus 1945 terug naar Zuid-Afrika, waar hij met de "Ruijs" op 14 september in Kaapstad aankwam. Hier werden een groep van 60 man administratief overgedragen aan het Brigadebureau (vermeld als No. 1471 Brigade Bureau). Hun namen waren:

M. Engelberts, W. J. van den Berg, J. Rooseboom, M. Runia, J. Bokhorst, J. J. van Niftrik, H. A. Goedhart, C. Ippel, W.H. Dames, H. J. Ferguson, A. Trumpie, P. Vervark, Harold Coull, L.W. van Hout, D.H. Horstmanshof, J. van Diggelen, Jan Stammes, T. J. Dubbeld, A. A. Meininger, P. Pelle, H. Kop, J.J. van de Plassche, P. R. Schrale, N. Langhout, W. van den Burg, E. Lamberts, A.W. van der Spek, J.B. van Veen, G. J. Buys, C. J. de Jager, L.W. Kampen, L. de Steur, H. Kaal, S. Tilma, W. Schreuder, A. G. Wegner, Guurt van der Tas, C. F. Prins, B. J. Erkens, J. Havelaar, P. W. Spronk, A. van der Laarse, H. P. de Kamper, F. C. O. Masman, J. van der Velde, J. J. de Graaf, J. van Veelen, J. van Vliet, L. de Kloe, J. C. de Graaf, D. Kits, J. C. Verhulst, P. Kleinloog, G. van Harmelen, H. Breedeveld, S. A. van der Loo, J. Reuvers, J. van der Loo, D. Drent, A. Munting, F. van Dijk, M. J. Tinnenbroek en A. Waals.

Jan kreeg postuum in 1950 de penning “Krijg te land 1940-1945 en Normandiëgroep”.

Herinnering en karakter

Jan Stammes wordt in een herdenkingsartikel uit 1948 beschreven als een onmisbare en geliefde kameraad. Het artikel schetst een levendig portret van zijn persoonlijkheid:

"Dat soldaten dikwijls onder de moeilijkste omstandigheden hun bijzonder goede humeur weten te bewaren is algemeen bekend. In het soldatenleven komen steeds weer van die echte, jofele kerels naar voren, die over een onuitputtelijke bron met humor beschikken. Eén zo’n fijne soldaat, die zo onmisbaar is in de compagnie, was Jan Stammes. Velen in Hollands Noorderkwartier zullen zich deze Nieuwe Niedorper nog herinneren, de lange sympathieke, goedgehumeurde, goedlachse Jan."

Zijn humor was praktisch en legendarisch. Het artikel vertelt hoe hij een al te ijverige medesoldaat een lesje leerde:

"In een kwade nacht, toen alles reeds in diepe rust verzonken was, maakte Jan de goede soldaat wakker en riep hem toe: „Hé, éffe bij de kapitein komen!” ... 'Wat je moet?' 'Dat weet ik ook niet, maar ik zou maar gauw gaan staan, waarvoor...' zei Jan doodleuk. 'Verder bemoei ik me er niet mee...'"
Jan gaf de verbaasde soldaat vervolgens "welgemeende raadgevingen" om zich volledig uit te rusten ("beenkappen en je geweer") en stuurde hem het donkere nacht in, "op zoek naar de kapitein" – tot groot vermaak van de andere mannen.

Ook vertelde hij graag anekdotes over anderen, zoals over de uit Canada afkomstige "Dirk" die tijdens een inspectie tegen de bedden commandeerde: "Bedden, rechts richten!" En toen er niets gebeurde, zich omdraaide en tegen de kapitein zei: "Kapitein, ze vertikken het!"

Zijn droge, typisch Nederlandse humor bleek ook uit zijn eigen variant op de bekende BBC-slotzin:

"De Hollandse BBC-uitzending besloot steeds met: 'Hoe moeilijk de taak en hoe zwaar ook de leiding, we zijn weer een dag dichter bij de bevrijding.' Jan Stammes maakte hiervan: 'Hoe moeilijk de taak en hoe rot ook de leiding, we zijn toch weer een dag dichter bij de bevrijding'. Echt iets voor hem."

Helaas is Jan in de kracht van z’n leven (hij werd slechts 39 jaar) na een ziekte in z’n tweede vaderland, Zuid-Afrika, overleden. Zijn uitvaart op 30 januari 1948 op de The New Cemetery in Pretoria werd bijgewoond door zijn oorlogskameraden en zijn voormalig commandant van de Prinses Irene Brigade, die een laatste eer betoonde aan deze "echte, nuchtere Hollander met z'n zeldzaam prettige karakter".

Met dank aan Niko Stammes